چاپ

خوزستان آنلاین - سوای از اکتشافات و اختراعات علمی، یکی از روش‌های پربار و غنی شدن هر زبان زنده‌ای در دنیا بروز پدیده‌های اجتماعی است زیرا در هر یک از این پدیده‌‌ها اتفاقاتی رقم می‌خورد که به ناچار نامی بر آنها گذاشته می‌شود تا ولو به شکل قراردادی در سطح روساخت زبان (مکالمه، محاوره و...) به‌کارگیری شوند.
ورزش نیز پدیده‌ اجتماعی حایزی اهمیتی به شمار می‌آید و با هر بار وقوع رویدادی ورزشی از قبیل المپیک و جام جهانی انبوهی از واژگان، اصطلاحات و عبارات تخصصی شکل می‌گیرند که از قضا به راحتی مورد پسند گویشوران و سخنگویان هر زبانی قرار می‌گیرد زیرا دنیای ورزش دنیای پرتعداد و پرهواخواهی است.
بی‌تعارف و تکلف باید پذیرفت که فوتبال مهم‌ترین و پرطرفدارترین ورزش دنیا است و کیست که نداند که در پی هر بار اجرای جام جهانی فوتبال و دیگر مسابقات مشابه چه حاشیه‌ها و رویدادهای فرعی دیگری شکل نمی‌گیرد که همه آنها بر حوزه زبان تاثیر می‌گذارد. از آن میان می‌توان به ترکیبات و اصطلاحات فوتبالی اشاره کرد که هر قشری از جامعه خواسته یا ناخواسته با آنها سروکار دارد.
حال که مسابقات جام جهانی فوتبال روسیه در جریان برگزاری است بد نیست درنگی داشته باشیم بر فرهنگ واژگان این ورزش همه‌گیر که به طور عمده همانند دیگر حوزه‌ها از زبان انگلیسی نشات می‌گیرد. مهم اما این است که ببینیم در هر زبانی چه برابرنهاد یا معادلی برای هر کلمه و اصطلاح در نظر گرفته می‌شود و تا چه اندازه مقبول نظر سخن‌گویان به آن زبان می‌افتد؟
در ایران امر خطیر معادل‌یابی برای واژگان خارجی بر عهده فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و این فرهنگستان که متشکل از گروه‌ها و شاخه‌های تخصصی متعددی است هر به چندی معادل‌هایی برای کلمات و عبارات به اصطلاح لاتین (به معنای بیگانه) پیشنهاد می‌کند که از قضا به ندرت بر زبان هموطنان ما جاری می‌شود؛ به استثنای معادلی همانند «یارانه» (به عنوان معادلی برای سوبسید) که البته دلیلش این است که با مشکلات و مسایل مردم گره خورده و در ارتباط است.
همه ما ـ چه فوتبالی و چه غیرفوتبالی ـ کمابیش با اصطلاحات این ورزش در ایران آشنایی داریم و می‌دانیم جز در مواردی معدود برابرنهاد خاصی برای کلماتی از قبیل پنالتی، کُرنِر، آوت (یا اوت) و امثال این‌ها نداریم یا اگر هم باشد استفاده نمی‌کنیم. البته معادل کلمه شوت (در زبان انگلیسی kick) برابرنهاد «ضربه» در نظر گرفته شده و گوینده ورزشی صداوسیما وقتی به عبارت free kick می‌رسد از معادل «ضربه آزاد» یا «ضربه ایستگاهی» استفاده می‌کند. گاهی هم به اختیار برای معادل‌گذاری کلمه fault دست به دامن «خطا» یا «فول» (که البته این آخری بیشتر در گذشته کاربرد داشته) می‌شوند.
حال ببینم در دیگر کشورهای فارسی زبان و به طور مشخص کشور تاجیکستان در برابر ترکیبات و اصطلاحات فوتبالی چه چاره‌ای اندیشیده شده است:
حسن قریبی، شاعر و نویسنده، در این باره به موارد جالبی به شرح زیر اشاره می‌کند:
«در پخش بازی ایران و مراکش گزارشگر شبکه ورزش تاجیکستان اصطلاحات فوتبالی زیر را به کار برد:
سبقت: (مسابقه)، بازیگر: (بازیکن)، فوتبال‌باز: (فوتبالیست)، دسته: (تیم)، ضربه کُنجی: (کُرنر)، پرتافت: (پاس)، خط حمایه: (خطّ دفاع)، نیمه حمایه: (هافبک)، خطّ هجوم: (خطّ حمله)، ضربه نشان‌دار: (ضربه کات)، کنار: (آوت، بیرون)، جریمه‌گاه: (منطقه جریمه)، گرفتِ توپ: (حفظ توپ)، وقت‌گذرانی: (وقت‌کُشی)، وقتِ ضایع: (وقتِ اضافه)، مخلص: (طرفدار)، به دور دیگر گذشتن: (به مرحله بعدی صعود کردن)، قاعده بازی را ویران کردن: (خطا کردن) و... . پیش از بازی نیز مجری برنامه درباره پیش‌بینی نتیجه بازی از کارشناس سؤال کرد که جواب این بود: "هر دو دسته به قوّت هستند اما همچون یک مملکتِ همزبان ما از ایران مخلصی می‌کنیم!"»
مشخص است که کلام پایانی این یادداشت چند پرسش بیش نیست و آن این که آیا این معادل‌ها ساخته خودجوش مردم تاجیک است یا از سوی دست‌اندرکاران حفظ و پاسداشت زبان فارسی رایج در تاجیکستان پیشنهاد شده و مردم آن جا با جان و دل پذیرفته‌اند؟
چرا در ایران چنین نیست؟ چرا هر بار که فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل‌هایی را برای اطلاع عموم منتشر و رسانه‌ای می‌کند نه تنها مردم از بر زبان آوردن آنها سر باز می‌زنند بلکه در مواردی مایه تمسخر و استهزا می‌شوند؟
*جلیل جعفری (مترجم ادبی)
انتهای پیام