بزرگنمايي:

«دستگاه تعديل كننده كيفيت هوا و اقليم»، «رسوب دهنده الكتروستاتيك» يا اصطلاحا «سپر يوني» طرحي است كه دولت دهم 21 خرداد ماه با حضور رئيس جمهور وقت و چند روز پيش از انتخابات رياست جمهوري در خوزستان افتتاح كرد و مدعي شد اين طرح 50 تا 80 درصد گرد و غبار ورودي به كشور را كاهش مي دهد.

اين تکنولوژي که در آغاز راه با مخالفت سازمان هواشناسي کشور روبرو شد، با پنج دستگاه در «مركز تحقيقات و مديريت هوا و تغييرات اقليمي خوزستان» در 25 كيلومتري غرب اهواز (اطراف حميديه) به کار گرفته شد. اين سيستم نوعي تكنولوژي روسي است كه به دليل تحريمها اسم شركت سازنده و تصاوير آن اجازه انتشار ندارد. دستگاه ها به گونه اي مكان يابي و نصب شده اند كه در زاويه 30 درجه از باد شمال غرب به جنوب شرق (باد غالب در منطقه) عمل مي كنند و حدود 120 كيلومتر مربع را تحت پوشش قرار مي دهند.

«سپر يوني» با استفاده از الكتريسيته، يون هايي توليد و در ارتفاعات (حدود 10 كيلومتر) ساطع مي كند. به اين ترتيب يك لايه و فضاي باردار در بخش بالاي جو، ايجاد و فضا دوقطبي (مثبت و منفي) مي شود. در نتيجه ذراتي (گرد و غبار) كه در اين فضاي دو قطبي قرار گرفته اند باردار شده و با اتصال به يكديگر سنگين و در يك مسير كوتاه نشست مي كنند. اين فرآيند همچنين باعث افزايش رطوبت در فضاي باردار و در نهايت سنگيني ذرات و نشست آنها مي شود.

چهار ماه کافي نيست

حالا با گذشت بيش از چهار ماه از راه اندازي اين سيستم، سازمان حفاظت محيط زيست هنوز هم راجع به اثرات اين طرح و نتايج آن در زمينه کنترل ريزگردها رفع ابهام نکرده و حاضر به اطلاع رساني شفاف نيست.

چنانکه سيد امير فاتح وحدتي، رئيس مرکز ملي تغيير هوا و اقليم سازمان حفاظت محيط زيست (که از ابتدا مسئول خريداري دستگاه ها و بازديدها و بررسي هاي خارج از کشور بوده) از دادن اطلاعات طفره مي رود و مي گويد: اين روش هنوز در مرحله تحقيقات است و با توجه به اينکه بايد دو دوره متفاوت فصلي (بهار و زمستان آينده) را طي کند، هنوز نمي توان درباره نتايج استفاده از اين سيستم و ادامه کار آن اظهار نظر کرد.

وي در پاسخ به اينکه در اين مدت عملکرد دستگاه ها چگونه بوده اظهار مي کند: عملکرد آن نسبي بوده و نمي توان با قاطعيت درباره آن صحبت کرد. به دليل اينکه پارامترهاي مداخله کننده زيادي بايد مورد بررسي قرار گيرند.

وحدتي همچنين درباره انتقاداتي که مسئولان سازمان هواشناسي کشور نسبت به عملکرد سپر يوني و بيهوده بودن آن مطرح کرده اند، تصريح مي کند: منتقدان زود قضاوت کردند و بايد کمي صبر مي کردند تا با نتايج علمي اظهار نظر کنند.

وي با بيان اينکه تحقيقات هنوز ادامه دارد، اظهار اميدواري کرد که نتايج آن به ثمر بنشيند. به گفته وي، در صورتي که اعتبارات لازم تامين شود استفاده از اين تکنولوژي ادامه مي يابد.

بدون شناسنامه

سازمان حفاظت محيط زيست مدعي است که «سپر يوني» از انواع تكنولوژي پيشرفته اي است که در حال حاضر در اختيار تعداد معدودي از كشورهاي دنيا قرار دارد. اين سيستم با باروري ابرها، ايجاد بارندگي، توليد ابر، كاهش دما، افزايش رطوبت، از بين بردن مه و اخيرا براي كاهش ميزان غبار استفاده مي شود كه در خوزستان براي مقابله با ريزگردها پيش بيني شده است.

بررسي اين روش از يك سال پيش آغاز و بازديدهايي نيز از كاركرد آن در كشور روسيه (باروري ابرها) و امارات (كاهش گرد و غبار) انجام شد. ابتدا قرار بر اين بود كه دستگاه ها براي تعديل هواي تهران به كار گرفته شود اما بعد مقرر شد به صورت آزمايشي در اهواز راه اندازي شود و در صورت مثبت بودن نتايج براي جلوگيري از ورود گرد و غبار به كشور، در مرزها مورد استفاده قرار گيرد. جالب توجه اينکه تمام اين مراحل با ورود مستقيم مسئولان سازمان حفاظت محيط زيست کشور و بدون نظرخواهي از مديران و کارشناسان خوزستاني اجرا شده است.

غلامرضا گودرزي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي اهواز كه از منتقدان اين طرح است، مي گويد: مدتي پيش سازمان محيط زيست تعدادي از اساتيد خوزستاني را براي مشاوره طرح دعوت كرد. آنها بازبيني كاتالوگ و اطلاع كامل از مشخصات دستگاه ها همچنين تائيد سازمانهاي ذي صلاح براي انتشار جريان الكتريكي در فضاي باز را به عنوان پيش شرط مطرح كردند اما سازمان محيط زيست از ادامه كار سر باز زد.

وي مي افزايد: اين تكنولوژي هم اكنون در ابعاد كوچك تر در صنايع (كارخانه هاي فولاد و سيمان) براي كاهش غبار استفاده مي شود، با اين تفاوت كه در كارخانجات فضا بسته و قابل كنترل است. انتشار فركانس ها در فضاي باز بايد حتما بررسي شود زيرا تاثير آنها روي انسان ها و حيوانات هنوز ناشناخته است.

گودرزي تصريح مي كند: تكنولوژي كه شناسنامه نداشته باشد و متخصصان داخلي هم آن را تائيد نكرده باشند، تكنولوژي تحميلي تلقي مي شود.

پارازيت و سپر يوني

مجيد عباسپور رئيس انجمن متخصصان محيط زيست نيز معتقد است: اين تکنولوژي روش مناسبي براي مقابله با ريزگردها نيست.

وي مي گويد: «سپر يوني» با مغناطيسي کردن ذرات، موجب سنگين و ته نشين شدن آنها مي شود. طبيعتا باتوجه به اينکه حجم ذرات به مرور زياد مي شود، اين راه حل مناسب نيست. ضمن اينکه بررسي صورت گرفته نشان مي دهد ميدان مغناطيسي ايجاد شده براي باردار کردن اين ذرات بسيار قوي است.  بنابراين آثار سوئي که ايجاد مي کند در مقايسه با قدرت کنترل ذرات (که آنهم فکر نمي کنيم بتواند حجم قابل توجهي را ته نشين کند) زيان بارتر است.

عباسپور تاکيد مي کند: متخصصان متفق القول هستند که راه حل اساسي کنترل ريزگردها از سرمنشاء و منبع توليد ريزگردهاست.

اين متخصص محيط زيست با بيان اينکه مطالعات علمي مدوني راجع به اين تکنولوژي صورت نگرفته است، مي افزايد: البته در مورد آثار مخرب ميادين مغناطيسي مطالعات و تحقيقات متعددي صورت گرفته است و استانداردهايي در زمينه ميدانهاي الکتريکي فشار قوي، وجود دارد. تجارب ثابت شده اي در رابطه با ميدان هاي الکتريکي وجود دارد. به طور مثال مضرات سيستم هاي تلفن همراه يا سيستمهاي کنترل شبکه هاي ماهواره اي (پارازيت) به اثبات رسيده است. قرار گرفتن در حوزه ميادين فشار قوي موجب بروز انواع سرطان، نازايي و بسياري مسائل بهداشتي مي شود. به طوري که در حوزه اين ميدانها تا 150 متر هم اجازه ساخت و ساز داده نمي شود.

وي «سپر يوني» را از اين نوع مي داند و تاکيد مي کند: در اين تکنولوژي ذرات بايد آنقدر باردار شوند که ته نشيني صورت گيرد. بنابراين ميدان مغناطيسي مشابه شبکه هاي فشار قوي به وجود مي آيد. در دنيا نيز هيچگاه اين روش را به صورت عملياتي مطرح نکرده اند.

عباسپور درباره فعاليت چهار دستگاه در اهواز تصريح مي کند: خطر اين ميادين فشار قوي مردم را تهديد مي کند. اين مساله به مسئولان سازمان حفاظت محيط زيست منعکس شده است. اگر چه مديران پيشين محيط زيست اعتقاد داشتند که اين تکنولوژي بي ضرر است اما به نظر مي رسد مديران فعلي نظرات ديگري داشته باشند.

يون هايي که سپر نشد

12 سال از هجوم ريزگردها مي گذرد، اهواز براي دومين بار به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي مي شود، راهکارهاي مقابله با گرد و غبار اما در حد آيين نامه و طرح در همايش ها باقي مانده. احياي تالاب هاي خوزستان منتظر مصلحت انديشي مديران، بيابان زدايي هم معطل اعتبارات است.

اين در حاليست که در طرح مبهم «سپر يوني» براي هر دستگاه پنج ميليارد تومان هزينه مي شود. بايد منتظر بود و ديد ابتکار سازمان حفاظت محيط زيست براي مقابله با ريزگردها و تعيين سرنوشت «سپر يوني» چيست؟